Trong Đông y, cây bách bộ có vị ngọt, đắng, hơi ôn. Bách hộ ngoài tác dụng chữa bệnh như giúp nhuận phổi, chữa ho, lao phổi còn có thể tẩy giun, trừ ruồi muỗi, sâu bọ.
Đặc điểm của cây bách hộ
Cây bách hộ là loại cây có nhiều tên gọi khác như dây ba mươi, dây dẹt ác, củ rận trâu,… Đây là loại cây thường mọc hoang và được trồng nhiều ở đồng bằng, đồi núi, ven bờ ruộng ở Việt Nam và một số nước châu Á như Ấn Độ, Malaysia.
Sở dĩ bách hộ có tên gọi khác là dây ba mươi, dây dẹt ác vì chúng là loại cây thân leo, mảnh, dài khoảng 6 – 8 m. Lá mọc đối nhau (đôi khi so le), có hệ gân lá ngang, song song với các gân chính, hình cung và dài khoảng 10 – 15cm. Mặt ngoài của lá có màu xanh lục, mặt trong lại có màu đỏ tươi, có mùi thối.
Ở gốc chứa rất nhiều rễ, mọc thành chùm với nhau. Mỗi gốc như vậy có khoảng 10 – 30 củ, có khi lên đến cả trăm củ. Người ta thường dùng rể củ, hoa,… cây bách hộ để chữa bệnh khi còn tươi, hoặc đã phơi, sấy khô.
Công dụng
Cây bách hộ có rất nhiều công dụng khác nhau, nhưng nhìn chung chúng rất hữu hiệu trong việc chữa ho, lao phổi, nhuận phổi, tẩy giun, trừ sâu bọ, chấy rận,… Dưới đây là một số bài thuốc chữa bệnh và diệt côn trùng từ cây bách hợp, bạn đọc có thể tham khảo.
Trị lao phổi
Nguyên liệu: Mạch môn 12g, Thiên môn 8g, Huyền sâm, Sa sâm, Sinh địa đều 12g, A giao 8g, Bách hộ 6g, Tam thất 4g
Cách thực hiện: Tất cả các vị trên đem sắc nước, chia thành hai lần uống trong 1 ngày. Mỗi liệu trình điều trị như vậy là 15 ngày. Sau đó, người bệnh nghỉ khoảng 7 – 10 ngày lại dùng liệu trình tiếp theo.
Lưu ý: Bài thuốc này chỉ áp dụng cho những trường hợp bị lao phổi nhẹ, mới phát bệnh.
Trị ho
Ho do cảm mạo: Dùng Bách hộ (16g), kinh giới (12g), Bạch tiền (12g), Cát cánh (12g) đem sắc nước uống hằng ngày.
Ho do phổi nóng: Dùng Bách bộ (1.000g), Sa sâm (1.000g), nước (5000ml), mật ong (1000g)
Cách thực hiện: Cho Bách hộ, Sa sâm vào 5000 ml nước sắc cho đến khi cô đặc rồi vớt bỏ bã. Sau đó, cho thêm 1000g mật ong vào cô nhỏ lửa cho đến khi thành cao. Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 1 muỗng canh.
Ho do viêm phế quản mạn tính: Dùng Bách bộ (20g), Ma hoàng (8g), Tỏi 1 củ, rễ cây bông 3 cái đem sắc nước uống hằng ngày.
Ho lâu ngày: Dùng 1kg bách hộ tươi, bỏ vỏ, bỏ lõi. Sau đó đem giã nát rồi bỏ bã, thêm vào đó một ít mật rồi thắng cho đến khi đặc lại thành cao. Ngày uống ba lần, mỗi lần uống 1 muỗng.
Trị giun kim: Dùng Bách hộ, Binh lang, Sử quân tử với liều lượng bằng nhau đem phơi khô, nghiền thành bột mịn. Sau đó, hòa với dầu bôi chung quanh hậu môn.
Trị chấy rận: Dùng 200g bách hộ, 1000ml rượu nồng độ cao ngâm trong vòng 1 ngày. Sau đó lấy dung dịch này bôi lên chỗ bị chấy rận.
Trị muỗi, sâu bỏ đốt: Dùng bách hộ tươi, giã nát và xoa vào chỗ mẩn ngứa.
Trị phát ban: Dùng 20g Bách hộ, 12g Khổ sâm, 8g Bằng sa, 8g Hùng hoàng. Tất cả đem sắc đặc rồi bôi lên chỗ phát ban.
Diệt côn trùng: Bách hộ ngoài tác dụng chữa bệnh còn có thể diệt các loại côn trùng gây hại như ruồi, bọ gậy, dòi,… Để diệt ruồi, người ta hay dùng nước bách hộ sắc, thêm một ít đường mật, khi ruồi ăn phải thức này, chúng sẽ chết. Hoặc bột bách hộ nghiền mịn khi rắc vào hố phân cũng có thể giết chết dòi bọ,…
Trị nuốt phải đồng tiền: Dùng 160g rễ bách hộ, 640g rượu rồi ngâm trong một đêm, uống mỗi lần một tô, ngày chia thành 3 lần.
Trị phù, vàng da: Dùng củ bách hộ tươi mới đào về rửa sạch, giã nát rồi đắp một miếng lên rốn. Sau đó, dùng một dĩa xôi giã cho thật mềm, thật dẻo rồi đắp lên miếng bách hộ được đắp trên rốn. Tiếp tục dùng khăn bịt lại sau 12 ngày, cho đến khi đi tiểu được thì sẽ hết phù.
Trị các loại côn trùng chui vào lỗ tai: Dùng củ bách hộ đã nghiền nát trộn với dầu mè rồi bôi trong lỗ tai, côn trùng sẽ nhanh chóng chui ra ngoài.
Một số lưu ý khi dùng cây bách bộ
- Người bị tiêu chảy, dạ dày yếu không nên dùng.
- Sử dụng bách hộ với một liều lượng vừa đủ, khi sử dụng liều cao có thể gây ức chế trung tâm hô hấp, dễ dẫn đến tử vong.
- Trước khi sử dụng bách hợp, người bệnh cần tham khảo ý kiến của thầy thuốc, tránh những hậu quả không hay về sau.
Bách hộ mặc dù có những công dụng tuyệt vời nhưng nếu không biết cách sử dụng, hoặc sử dụng không đúng cách có thể gây nên những hậu quả đáng tiếc. Do đó, người bệnh cần phải tìm hiểu, nghiên cứu và tham khảo ý kiến của bác sĩ thật kỹ trước khi sử dụng.
